در نشست دوحه درباره افغانستان چه گذشت؟
دومین نشست سازمان ملل متحد برای افغانستان از اختلافات شدید میان قدرت‌های منطقه‌ای و کشورهای غربی بر سر نحوه تعامل با طالبان و افغانستان پرده برداشت. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، نمایندگان ویژه ۲۵ کشور و سازمان منطقه‌ای و جهانی در امور افغانستان را برای دو روز در دوحه پایتخت قطر گردهم آورد تا شاید بتوانند کمی از این اختلافات بکاهند.
در این نشست برای اولین بار از طالبان و شماری از اعضای جامعه مدنی افغانستان هم دعوت شده بود تا یک اجماع بین همه طرف‌ها بر سر راه حل‌های بحران افغانستان به‌وجود بیاید. اما این تلاش سازمان ملل، یک روز مانده به برگزاری نشست، با مشکل بزرگی روبرو شد.
طالبان برای شرکت در این نشست دو شرط اصلی را مطرح کردند. شرط اول آنها این بود که هیأت طالبان باید دیدار دو جانبه با دبیرکل سازمان ملل متحد داشته باشد. شرط دوم طالبان این بود که هیأت آنها به عنوان طرف اصلی و تنها نماینده افغانستان در این نشست باشد. در نهایت هر دو شرط از سوی سازمان ملل متحد پذیرفته نشد و طالبان نشست را تحریم کردند. بعضی از هیأت‌های غربی این اقدام طالبان را ناپخته خواندند و گفتند که آنها با این اقدام نشان دادند که در تعامل با جهان چندان جدی نیستند.
سفیر طالبان در قطر از شرکت اعضای جامعه مدنی به شدت ناراضی بود. محمد نعیم در صحبتی با ما گفت که نظام آنها تنها نماینده مردم افغانستان است و دعوت از افراد دیگر «خلاف همه اصول و مقررات» است. به اعتقاد او دعوت از اعضای جامعه مدنی کمکی به بهبود وضعیت نمی‌کند بلکه باعث ایجاد مشکلات بیشتر می‌شود. سفیر طالبان در قطر این نشست را تشریفاتی خواند و گفت که نمی‌خواهند مثل مهمان در آن شرکت کنند. محمد نعیم بر این باور بود که هیأت طالبان باید مسائل افغانستان را در سطح عالی یعنی در دیدار با دبیرکل سازمان ملل مطرح می‌کرد.
آرشیو: نشست دوحه همزمان با اعتراضاتی از داخل و خارج افغانستان مبنی بر عدم به رسیمت شناسی رژیم طالبان بود
چرا طالبان برای دیدار با دبیرکل سازمان ملل اصرار داشتند؟
این نشست یک فرصت استثنایی برای طالبان بود. حضور آنها دور یک میز با نمایندگان مهمترین کشورها و سازمان های جهانی می‌توانست اتفاق مهمی را رقم بزند. در دو و نیم سالی که از بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان می‌گذرد، آنها در هیچ نشستی در این سطح دعوت نشده بودند. طالبان اما این فرصت استثنایی را قربانی شروط خود کردند.
برای طالبان، ظاهر شدن در یک عکس با دبیرکل سازمان ملل مهمتر از هر موضوعی دیگری به نظر می‌رسد. ظاهرا طالبان به دنبال استفاده تبلیغاتی از این فرصت برای تحکیم حاکمیت شان در افغانستان بودند. این چیزی بود که دبیرکل سازمان ملل متحد هم به خوبی از آن آگاه بود.
آنتونیو گوترش گفت که قبول این شرط طالبان غیرممکن بود چون این کار از بسیاری جهات شبیه به رسیمت شناختن طالبان بود.
آقای گوترش همچنین گفت که شرط عدم حضور جامعه مدنی در این نشست هم قابل قبول نبود چون این شرط حق گفتگو با دیگر اعضای جامعه افغانستان را سلب می‌کرد. مخالفت طالبان با حضور اعضای جامعه مدنی در این نشست نشان داد که این گروه شدیدا نگران به چالش کشیده شدن حاکمیت شان در افغانستان است و بخصوص جامعه مدنی را به عنوان تهدید جدی علیه مشروعیت نظام شان می‌بینند.
دستاورد نشست چه بود؟
نشست دو روزه سازمان ملل بدون نتیجه مشخصی پایان یافت. از نگاه بسیاری‌ها این یک نشست ناکام بود. هرچند نفس گردهم آمدن کشورها و سازمان های مهم جهانی برای بحث درباره افغانستان از اهمیت زیادی برخوردار بوده و نشانه ادامه علاقه‌مندی جهان برای شکستن بن‌بست کنونی در افغانستان است. آن هم در شرایطی که قدرت‌های جهانی با دیگر بحران‌های جهانی درگیرند. اما آنچه از این نشست انتظار می‌رفت به‌دست نیامد.
دبیرکل سازمان ملل متحد در پایان نشست گفت که همه شرکت کننده‌ها درباره پایان وضعیت کنونی در افغانستان توافق نظر داشتند. همچنین شرکت کننده‌ها توافق داشتند که خواهان افغانستانی هستند که با خود و همسایگانش و جامعه جهانی در صلح زندگی کند، به تعهدات جهانی خود پایبند باشد، به حقوق شهروندانش احترام بگذارد تا به این ترتیب این کشور دوباره به نظام اقتصادی و سیاسی جهان ادغام شود.
به گفته آقای گوترش، شرکت کننده‌ها در این باره هم توافق داشتند که افغانستان دیگر به بستر تروریسم تبدیل نشود، اداره فراگیر ملی تشکیل شود که در آن به گفته او همه اقوام از جمله تاجیک‌‌ها، هزاره‌ها، ازبیک‌ها و پشتون‌ها شریک باشند و به حقوق افغان‌ها به‌خصوص حق کار و تحصیل زنان و دختران احترام گذاشته شود.
چیزی که دبیرکل سازمان ملل از آن به عنوان توافق یاد می‌کند مسائل کلی هستند که در دو و نیم سال گذشته بارها از سوی جامعه جهانی و حتی کشورهای منطقه مطرح شده است. مسائلی مثل پایان دادن به انحصار طالبان بر قدرت سیاسی و تغییر عملکرد این گروه در رابطه به حقوق شهروندان و بخصوص زنان از خواسته های اصلی کشورها بوده است.
دبیرکل سازمان ملل می‌پذیرد که تلاش‌ها برای حل مشکل افغانستان به بن‌بست خورده است. طالبان هنوز به خواسته‌های جامعه جهانی تن نداده‌اند و جامعه جهانی هم به خواسته های طالبان که حکومت شان به رسمیت شناخته شود و افغانستان باردیگر به نظام اقتصادی و سیاسی بین‌المللی ادغام شود، توجه نکرده است.
به گفته آنتونیو گوترش، جامعه جهانی تازمانی که در افغانستان حکومت فراگیر تشکیل نشود، وضعیت حقوق بشر که به گفته او در این اواخر بدتر شده، بهبود نیابد و مشکل مبارزه با تروریسم کاملا حل نشود، پذیرش خواسته‌های طالبان ناممکن است.
موارد اختلافی بین کشورها چیست؟
از راست: شاه‌گل رضایی، میترا مهران و محبوبه سراج در نشست دوحه
اثرات تنش و رقابت بین کشورهای غربی با چین و روسیه بر سر مسائل و بحران‌های جهانی بر نشست سازمان ملل برای افغانستان هم کاملاً محسوس بود. اختلافات بین کشورهای شرکت‌کننده بسیار زیاد است. از چگونگی ترسیم یک نقشه راه برای آینده افغانستان گرفته تا نحوه تعامل با طالبان و اینکه چه کسی و چگونه رهبری تلاش‌ها برای شکستن بن‌بست را به‌عهده بگیرد. اختلاف‌ها عمدتا بین قدرت‌های غربی و کشورهای منطقه‌ای از جمله چین، روسیه و ایران است که رابطه نسبتا گرمی با طالبان دارند.
روسیه با صدور بیانیه‌ای از موضع طالبان برای شرکت نکردن در نشست دفاع کرد و آن را منطقی خواند. هیأت روسیه حتی به درخواست طالبان حاضر نشد در نشستی با اعضای جامعه مدنی افغانستان شرکت کند. هیأت ایران هم در آن نشست حضور نداشت هر چند درباره غیبتش رسماً چیزی نگفته است.
موضع نماینده ویژه چین در امور افغانستان هم چندان تفاوتی با موضع طالبان در قبال عملکرد جامعه جهانی نداشت. یوه هسیاویونگ خواستار لغو تحریم‌ها علیه طالبان و مخالف تحمیل راه حل‌های خارجی بر طالبان شد.
نماینده ایران و نماینده روسیه در حاشیه نشست دوحه
چین و روسیه در دسامبر سال گذشته زمانی که شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه ۲۷۲۱ را در مورد نحوه تعامل با طالبان تصویب کرد، رای ممتنع دادند.
به‌خاطر همین اختلافات و موضعگیریهای قدرت‌های منطقه‌ای، نشست سازمان ملل به هدف اصلی خود که توافق بر سر یک رویکرد مشترک، هماهنگ، منسجم و ساختارمند در قبال افغانستان و طالبان بود، نرسید.
بعضی از قدرت‌ها و کشورهای منطقه در سطوح مختلف با طالبان نشست‌های دو جانبه و چند جانبه دارند و رابطه خوب تجاری و دیپلماتیک برقرار کرده‌اند. همکاری‌هایی هم درعرصه مبارزه با مواد مخدر و داعش بین طالبان و بعضی کشورها وجود دارد. حالا دبیرکل سازمان ملل می‌گوید تعامل موجود بین سازمان‌ها و کشورهای مختلف با طالبان گام مثبت است و برای تقویت این امر به هماهنگی بهتر نیاز است.
آنتونیو گوترش می‌گوید به همین دلیل باید یک نماینده ویژه تعیین شود تا علاوه بر نقش هماهنگ کننده در تلاش‌های جاری برای تعامل با افغانستان، با طالبان هم از نزدیک کار کند. اما این تصمیم از ابتدا با مخالفت شدید طالبان و بعضی کشورهای منطقه روبرو شد.
نشست دو روزه نمایندگان ویژه کشورها با میزبانی سازمان ملل در دوحه قطر برگزار شد
چرا طالبان با تعیین نماینده ویژه سازمان ملل مخالف هستند؟
به نظر می‌رسد هم طالبان و هم متحدان منطقه‌ای آنها به نیت سازمان ملل و کشورهای غربی در تعیین نماینده ویژه در امور افغانستان شک دارند. طالبان می‌پرسند در صورتی که سازمان ملل فرستاده ویژه و نمایندگی سیاسی در کابل دارد، به نماینده ویژه چه نیازی است؟ طالبان با ماموریت نماینده ویژه هم موافق نیستند. به گفته آنها شرایط موجود در افغانستان ایجاب حضور چنین نماینده‌ای را نمی‌کند.
قدرت های منطقه‌ای که در فرمت های مختلف با طالبان در تعامل هستند، به نظر تمایل چندانی برای هماهنگی تلاش‌های شان با نماینده ویژه سازمان ملل ندارند.
حالا دبیرکل سازمان ملل تصمیم گرفته مشورت‌های جدی را با کشورهای مختلف، طالبان و دیگر افغان‌ها درباره تعیین نماینده ویژه و برداشتن موانع از سر راه آن، آغاز کند. آنتونیو گوترش گفت که در مشورت ها با طالبان باید نقش نماینده ویژه روشن شود. او گفت کسی که این ماموریت را به عهده می‌گیرد باید از حمایت طالبان هم برخوردار باشد.
محل برگزاری نشست
گام بعدی چیست؟
سازمان ملل بر لزوم نشست دوم دوحه تاکید و آنرا سازنده توصیف کرد. آنتونیو گوترش گفت که لازم بود تا دور هم جمع شوند تا بر سرمسایل کلیدی با هم گفتگو کنند. اما در عین حال، سازمان ملل و کشورهای شرکت‌کننده در این نشست پنهان نمی‌کنند که چالش ها بر سر راه رسیدن به یک توافق کم نیست.
به همین دلیل قرار شده نشست های بیشتری شبیه نشست دوحه برگزار شود. به گفته دبیرکل سازمان ملل نشست های بعدی در سطوح متفاوت برگزار خواهد شد. احتمالا نشست بعدی برخلاف نشست اول و دوم دوحه، در سطحی نخواهد بود که مثلا دبیرکل شرکت کند.
شاید به این دلیل که دیگر طالبان نتوانند دیدار رودررو با دبیرکل سازمان ملل را برای شرکت در نشست های آتی شرط بگذارند. همچنین قرار است یک گروه تماس ایجاد شود تا همسایه های افغانستان و کشورهای کمک کننده اصلی به افغانستان در چارچوب آن بتوانند تماس ها با طالبان را به طور مشترک و هماهنگ انجام بدهند.
اما با توجه به موضعگیریهای قدرت های منطقه‌ای و تلاش آنها برای برقراری رابطه دوستانه با طالبان، موفقیت نقشه راه سازمان ملل و کشورهای غربی را برای آینده افغانستان با چالش جدی روبرو کرده است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر