نوشته: عابد حسین
تاریخ انتشار: ۱۹ جون ۲۰۲۵
منبع: الجزیره
———————
اسلام‌آباد، پاکستان – در نخستین سخنرانی خود در نشست مشترک کنگره در ۴ مارس امسال، پس از آنکه برای بار دوم رئیس‌جمهور آمریکا شد، دونالد ترامپ اظهار تعجب‌آوری کرد.
او به حمله مرگبار بمب‌گذاری در دروازه ابی در فرودگاه کابل در اگست ۲۰۲۱ اشاره کرد – حمله‌ای که در جریان آن هزاران افغان تلاش می‌کردند پس از تسلط طالبان فرار کنند – و گفت عامل آن دستگیر شده است.
کشوری که ترامپ مسئولیت دستگیری را به آن نسبت داد: پاکستان. «من می‌خواهم به ویژه از دولت پاکستان برای کمک به دستگیری این هیولا تشکر کنم»،
کمتر از سه ماه بعد، ترامپ فرمانده ارتش پاکستان، آصم منیر را برای ناهاری در کاخ سفید دعوت کرد — برای نخستین بار که یک رئیس‌جمهور آمریکا فرمانده نظامی پاکستان را که رئیس کشور نیست، میزبانی می‌کند. منیر در یک سفر پنج‌روزه به آمریکا است.
برای کشوری که ترامپ فقط هفت سال پیش به آن اتهام «هیچ چیز جز دروغ و فریب و پناهگاه تروریست‌ها دادن به آمریکا» زده بود – و کشوری که جانشین او، جو بایدن، آن را «یکی از خطرناک‌ترین کشورهای جهان» خوانده بود – این تغییر قابل توجهی است.
کارشناسان می‌گویند این بازتنظیم روابط تحت دولت دوم ترامپ در چند هفته گذشته در حال شکل‌گیری بوده و پس از درگیری نظامی شدید اما کوتاه بین هند و پاکستان در ماه می که آمریکا میانجیگری آتش‌بس را برعهده داشت، تثبیت شده است.
برخی تحلیلگران هشدار می‌دهند که این رابطه در حال تحول باید بیشتر نتیجه موضع شخصی ترامپ تلقی شود تا سیاست نهادی.
ماروین واینباوم، پژوهشگر ارشد در مؤسسه خاورمیانه (MEI) به الجزیره گفت: «ما با دولتی روبرو هستیم که نظرش در هر ساعت تغییر می‌کند. هیچ فرآیندی وجود ندارد.»
او افزود: «یک دقیقه آمریکا هیچ علاقه‌ای ندارد، دقیقه بعد اولویت‌ها به سرعت تغییر می‌کنند. شما با دولتی سر و کار دارید که خلق و خویش تغییرپذیر است و این با سیاست خارجی سنتی آمریکا سازگار نیست.»
با این حال، برخی دیگر تأکید دارند که حتی ظاهر دعوت ترامپ از منیر اهمیت زیادی دارد.
رضا احمد رومی، استاد برجسته دانشگاه شهر نیویارک (CUNY) گفت: «دعوت ترامپ برای ناهار فرمانده ارتش پاکستان تنها شکستن پروتکل نیست، بلکه بازتعریف پروتکل است.»
او افزود: «این به وضوح نشان می‌دهد که پاکستان فقط روی رادار واشنگتن نیست، بلکه در دایره درونی قرار دارد، حداقل فعلاً.»
-بازتنظیم در میانه بحران‌های منطقه‌ای
دیدار ترامپ و منیر در بحبوحه تنش‌های شدید در خاورمیانه صورت گرفت، جایی که اسرائیل از ۱۳ جون حملاتی داخل شهرهای ایران انجام داده است. ایران با حملات موشکی متقابل به اسرائیل پاسخ داده است.
حمله اسرائیلی که به فرماندهان ایرانی، پایگاه‌های راکتی، تاسیسات هسته‌ای و دانشمندان هدف گرفته، بیش از ۲۰۰ کشته برجای گذاشته است. حملات راکتی و پهپادی ایران طی شش روز گذشته حدود ۲۰ کشته در اسرائیل داشته است.
دولت بنیامین نتانیاهو از آمریکا خواسته است به عملیات علیه ایران بپیوندد، کشوری که ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک با پاکستان دارد.
ترامپ در صحبت با رسانه‌ها پس از ناهار با منیر در اتاق بیضی کاخ سفید گفت پاکستانی‌ها «ایران را بهتر از بسیاری دیگر می‌شناسند» اما «خوشحال نیستند».
با این حال، به گفته ترامپ، دلیل اصلی دیدار با منیر تشکر از نقش او در کاهش تنش‌های ماه می بین هند و پاکستان بود؛ درگیری‌ای که منطقه‌ای با جمعیت بیش از ۱.۶ میلیارد نفر را به آستانه جنگ هسته‌ای رساند.
ترامپ گفت: «دلیل اینکه او را اینجا دعوت کردم این بود که می‌خواستم از او به خاطر نرفتن به جنگ تشکر کنم. و همچنین از نخست‌وزیر [نارندرا] مودی که چند روز پیش اینجا بود تشکر می‌کنم. ما روی توافق تجاری با هند و پاکستان کار می‌کنیم.»
«این دو فرد بسیار باهوش تصمیم گرفتند جنگی که می‌توانست هسته‌ای شود را متوقف کنند. پاکستان و هند دو قدرت بزرگ هسته‌ای هستند. امروز افتخار داشتم که با او دیدار کنم.»
بحران پس از حمله‌ای در کشمیر تحت کنترل هند در آوریل آغاز شد که ۲۶ غیرنظامی هندی را کشت. هند پاکستان را مقصر دانست که پاکستان این اتهام را رد کرده و خواستار «تحقیقی معتبر، مستقل و شفاف» شده است.
در ۷ می، هند حملاتی به داخل خاک پاکستان و کشمیر تحت کنترول پاکستان انجام داد. پاکستان پاسخ داد و مدعی شد دست‌کم شش جنگنده هندی را ساقط کرده است. هند این خسارت‌ها را تأیید کرد اما تعداد را مشخص نکرد.
درگیری به تبادل پهپادها و نهایتاً پرتاب موشک‌ها به اهداف نظامی تا ۱۰ می رسید. تنها پس از دیپلماسی فشرده پنهانی، به ویژه با میانجیگری آمریکا، آتش‌بس اعلام شد.
ترامپ نقش خود را دوباره تأکید کرد: «من جنگ بین پاکستان و هند را متوقف کردم. این مرد [منیر] از سمت پاکستان نقش بسیار تاثیرگذاری داشت، مودی از سمت هند، و دیگران.»
پاکستان نقش آمریکا را پذیرفته، اما هند اصرار دارد آتش‌بس نتیجه گفت‌وگوی دو جانبه بوده است. ویکرام میسری، وزیر دولت در امور خارجه هند، روز سه‌شنبه گفت مودی با ترامپ تماس گرفته و نظر دهلی نو را مبنی بر اینکه میانجیگری آمریکا نبوده، تاکید کرده است.
عارف انصار، استراتژیست ارشد در شرکت مشاوره واشنگتن «پولیتاکت»، گفت عملکرد نظامی پاکستان در این درگیری باعث تعامل ترامپ شده است.
او به الجزیره گفت: «این نشان داد که با وجود چالش‌های سیاسی و اقتصادی، کشور می‌تواند دشمن بزرگ‌تری را به چالش بکشد.»
«این باعث شد ترامپ به مراکز قدرت سنتی پاکستان بر اساس منافع استراتژیک توجه کند.»
-فرصتی برای بازگرداندن اهمیت
این تعامل تاریخچه‌ای طولانی دارد.
روابط پاکستان با آمریکا به زمان استقلالش در ۱۹۴۷ بازمی‌گردد؛ پس از آن پاکستان در طول جنگ سرد با واشنگتن متحد شد. پس از حمله شوروی به افغانستان، پاکستان از اهداف آمریکا حمایت کرد و با همکاری نزدیک در حمایت از مجاهدین، باعث خروج نیروهای شوروی شد.
پس از ۱۱ سپتامبر، پاکستان نیز از جنگ آمریکا علیه تروریسم حمایت کرد.
با این حال، طی سال‌ها، بسیاری در جامعه استراتژیک آمریکا به اعتبار پاکستان به عنوان شریک امنیتی قابل اعتماد شک کردند، به ویژه پس از آنکه اسامه بن‌لادن در سال ۲۰۱۱ در شهر عبداّباد نزدیک راولپندی، پایگاه اصلی ارتش پاکستان، کشف شد.
پس از بازگشت طالبان به قدرت در آگوست ۲۰۲۱، این شراکت استراتژیک بیشتر کمرنگ شد. پاکستان بیشتر به سمت چین در زمینه‌های اقتصادی، نظامی و فناوری گرایش یافته است.
اما واینباوم گفت از زمان بازگشت ترامپ به قدرت، پاکستان احترامی دریافت کرده که در دوره بایدن کم بود.
ترامپ به «کمک‌های ضدتروریستی» علاقه‌مند بود – و ظاهراً آن را دریافت کرد.
در ۱۰ جون، جنرال مایکل کوریلا، فرمانده ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا (CENTCOM)، توضیح داد که چگونه این همکاری به دستگیری مظنون بمب‌گذار دروازه ابی کمک کرد.
او در جلسه کمیته خدمات مسلح مجلس نمایندگان گفت: «آنها [پاکستان] اکنون در مبارزه فعال علیه تروریسم هستند و شریک فوق‌العاده‌ای در این حوزه بوده‌اند.»
به گفته کوریلا که مسئول عملیات نظامی آمریکا در خاورمیانه از جمله ایران است، این پیشرفت از طریق هماهنگی مستقیم با فرمانده ارتش پاکستان امکان‌پذیر شد.
او گفت: «فیلد مارشال آصم منیر به من زنگ زد و گفت یکی از اعضای داعش خراسان را دستگیر کرده‌اند.»
واینباوم گفت به عنوان نقطه عطف روابط دو جانبه، پاکستان مزایایی مانند توافق تجاری بدون تعرفه، ارائه مواد معدنی خاکی نادر و ارزهای دیجیتال را پیشنهاد داده است.
مواد معدنی خاکی نادر برای صنایع دفاع، رباتیک و الکترونیک حیاتی هستند و پاکستان آنها را به سرمایه‌گذاران خارجی از جمله آمریکا و عربستان سعودی ارائه می‌دهد.
پاکستان همچنین اخیراً شورا ارز دیجیتال تشکیل داده و با مقامات آمریکایی برای جذب سرمایه‌گذاری و همکاری‌ها مذاکره کرده است.
رومی دیدار منیر و ترامپ را «تاریخی» خواند.
او گفت: «آمریکا می‌خواهد با کمک پاکستان نوسانات منطقه‌ای را کاهش دهد بدون اینکه چیز زیادی بدهد. برای منیر این فرصتی است تا اهمیت خود را دوباره ثابت کند و شاید فضای مانور بیشتری در داخل کشور به دست آورد.»
روابط معاملاتی و هزینه‌های دموکراسی
تاریخاً، روابط پاکستان با آمریکا عمدتاً معامله‌ای بوده، به ویژه در زمینه امنیت. کمک‌ها و سرمایه‌گذاری‌های آمریکا معمولاً پس از همسویی پاکستان با اهداف استراتژیک واشنگتن صورت می‌گرفت و زیرساخت‌ها و ارتش آن کشور را تقویت می‌کرد.
اما این رابطه همچنین با بی‌اعتمادی همراه بوده؛ دولت‌های آمریکا پاکستان را به دوگانگی متهم می‌کردند و پاکستان مدعی بود آمریکا از فداکاری‌های آن قدردانی نکرده است.
کارشناسان می‌گویند مشخص نیست این تعامل جدید دوره‌ای زودگذر است یا یک همسویی پایدارتر.
رومی، استاد دانشگاه نیویارک گفت: «آمریکا هر وقت نیاز داشته پاکستان را درگیر کرده و وقتی نیاز نداشته عقب‌نشینی کرده.»
او افزود: «مگر اینکه این رابطه فراتر از امنیت نهادی شود، این فقط یک رابطه تاکتیکی دیگر است و ممکن است مثل گذشته‌ها از بین برود وقتی اهداف استراتژیک تحقق یافت یا رژیم‌ها تغییر کردند.»
انصار گفت پاکستان دوباره در آستانه انتخابی استراتژیک در سایه تغییر قدرت جهانی.
او گفت: «بسیاری بستگی دارد به اینکه پاکستان به سمت چین گرایش یابد یا آمریکا. این تصمیم همچنین به تحولات مناقشه اسرائیل و فلسطین و نقش ایران مرتبط است.»
اما واینباوم، دیپلمات پیشین، این بازتنظیم را موقتی خواند و گفت «هیچ چیز دائمی نیست.»
او گفت: «اگر پاکستان در بحران ایران نقش ایفا کند، روابط ممکن است معنای بیشتری بیابند. اما باید آماده باشند که هیچ چیز با این دولت قطعی نیست. ممکن است هر لحظه تغییر کند.»
-قدرت پشت پرده
ارتش همچنان قدرتمندترین نهاد پاکستان است و نفوذ بسیار زیادی بر سیاست و جامعه دارد.
این نهاد بیش از سه دهه به طور مستقیم حکومت کرده و دولت فعلی، که در انتخابات جنجالی سال گذشته انتخاب شده، بیشتر به ارتش تحت فرماندهی منیر وابسته است.
این موضوع مشابه سابقه تاریخی است. اولین فرمانده نظامی پاکستان، فیلد مارشال ایوب خان، در دهه ۱۹۶۰ روابط نزدیکی با آمریکا داشت. فرماندهان بعدی، جنرال محمد ضیاءالحق در دهه ۱۹۸۰ و جنرال پرویز مشرف در دهه ۲۰۰۰ نیز روابط قوی با آمریکا داشتند. هر سه پس از تبدیل شدن به رئیس‌جمهور آمریکا به کاخ سفید دعوت شدند – اما تنها بعد از اینکه خودشان رئیس کشور شدند.
منیر، که دومین پاکستانی است که عنوان فیلد مارشال را به دست آورده، این تصور را تقویت می‌کند که قدرت واقعی پاکستان در ارتش باقی مانده است، حتی با وجود دولت غیرنظامی، به گفته کارشناسان.
با این حال، رومی تأکید کرد نباید «نمادگرایی را با تحول اشتباه گرفت».
او گفت: «این دیدار تأیید می‌کند که مسیر نظامی به نظامی در روابط آمریکا و پاکستان همچنان پایدار است، اما همچنین ساختار غیرنظامی را نادیده می‌گیرد، که برای کسانی که دموکراسی را می‌خواهند نگران‌کننده است.»
او افزود: «اگر این «بازتنظیم» باشد، بازتنظیمی است که در آن بار دیگر لباس نظامی از رای مردم پیشی می‌گیرد.»
انصار هم گفت این دیدار وضعیت تعادل قدرت بین ارتش و دولت پاکستان را به خوبی نشان می‌دهد و اینکه چه کسی واقعاً قدرت را در دست دارد.
او گفت: «در درازمدت، چنین معامله‌هایی پیامدهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی بزرگی برای کشور داشته است.»
«علاوه بر این، باعث شده تصمیم‌های حیاتی که بر کشور تاثیر می‌گذارند، به شکل محرمانه و بدون بحث عمومی یا توافق عمومی گرفته شوند. این موجب دلسردی اجتماعی و سیاسی نسبت به آینده کشور شده است.»
پسند
نظر دادن
اشتراک‌گذاری
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر