نبرد میان تایلند و کامبوج صرفاً بر سر قلمرو نیست؛ مسئله بسیار جدی‌تر است
اگر به اطراف جهان بنگریم، کشورهایی که هیچ منازعهٔ سرزمینی نداشته باشند، بسیار اندک‌اند. هرچند نمی‌خواهیم نقض‌های فاحش حاکمیت ملی – مانند تهاجم به اوکراین – را ساده‌انگارانه جلوه دهیم، بسیاری از این منازعات بی‌گمان پیش‌پاافتاده‌اند.
برای نمونه، مناقشهٔ چین با جاپان بر سر جزایر سنکاکو (یا دیاویو) همواره موجب بن‌بست‌های دیپلوماتیک، نظامی و اقتصادی شده است؛ آن هم به‌خاطر جزیره‌ای دورافتاده به مساحت تنها ۲.۷ میل مربع که میلیاردها دالر هزینه در پی داشته است. یا مناقشهٔ کانادا و گرینلند بر سر جزیرهٔ غیرمسکونی «هانس» در تنگهٔ کندی، یا حتی اختلاف اوگاندا و کنیا بر سر جزیرهٔ «میگینگو» در دریاچهٔ ویکتوریا که از یک میدان فوتبال هم کوچک‌تر است.
آشکار است که بسیاری از این منازعات صرفاً برای ایجاد انحراف ناسیونالیستی به وجود آمده‌اند؛ بهانه‌ای برای گردآمدن حول پرچم ملی یا برای زیر سوال بردن میهن‌دوستی رقیب سیاسی. و در حالی که چنین درگیری‌هایی گاه به‌شکل طبیعی شعله‌ور می‌شوند، منازعات طولانی عموماً با اهداف مشخصی دامن زده می‌شوند.
از همین رو، تحلیلگران سیاسی حیرت‌زده‌اند که ریشهٔ اصلی درگیری‌های مرزی فزاینده میان تایلند و کامبوج چیست. روز پنجشنبه بار دیگر درگیری در نزدیکی معبد مورد مناقشهٔ «تا موآن توم» در ولایت «اُدار مینچی» در شمال‌غرب کامبوج شعله‌ور شد که دست‌کم به کشته شدن ۱۳ غیرنظامی و یک سرباز در تایلند انجامید. در پاسخ، تایلند جنگندهٔ F-16 خود را برای بمباران اهداف کامبوجی اعزام کرد.
با گسترش نبرد به دست‌کم شش منطقه در امتداد مرزهای مبهم دو کشور، ارتش تایلند گذرگاه‌های مرزی را بست. این جنگ باعث شد بیش از ۴۰ هزار غیرنظامی از بیش از ۸۰ روستا به پناهگاه‌های موقت از کیسه‌های شن و تایرهای موتر پناه ببرند.
هر دو کشور در بیانیه‌هایی یکدیگر را به آغاز خشونت متهم کرده‌اند. هون مانت، نخست‌وزیر کامبوج، خواستار نشست فوری شورای امنیت سازمان ملل متحد شد و هشدار داد که این درگیری «صلح منطقه را به‌طور جدی تهدید می‌کند». فومتام ویچایچای، نخست‌وزیر سرپرست تایلند نیز هشدار داد که این بحران «ممکن است به جنگ تمام‌عیار مبدل شود».
بی‌تردید، تنش در مرز ۵۰۸ میل (۸۱۷ کیلومتر) مشترک میان دو کشور موضوع تازه‌ای نیست. بیش از یک قرن است که تایلند و کامبوج بر سر مالکیت مناطق جنگلی مرزی که مملو از معابد فرهنگی‌ست – هرچند فاقد ارزش راهبردی یا اقتصادی محسوس – اختلاف دارند.
اما آنچه شعله‌ور شدن کنونی را بسیار گیج‌کننده ساخته، این است که درگیری، میان دو خانوادهٔ قدرتمند و تا همین اواخر، هم‌پیمان جنوب‌شرق آسیا رخ داده است. زمانی که تنش مرزی در ماه گذشته آغاز شد، پائتونگتارن شیناواترا، نخست‌وزیر وقت تایلند، با هون‌سن، رهبر سابق ۷۲ سالهٔ کامبوج و پدر هون مانت، تماس گرفت تا فضا را آرام سازد.
با این حال، هون‌سن محتوای این مکالمهٔ تلفنی مورخ ۱۵ جون را افشا کرد؛ در آن، پائتونگتارن لحنی خاضعانه داشت و یکی از جنرال‌های ارتش خود را نکوهش کرد. این افشاگری سبب شد که دیوان قانون اساسی تایلند، وی را تعلیق و تحقیقات اخلاقی را آغاز کند، آن هم پس از آنکه ۱۰ هزار تن خواستار استعفای او شدند.
«دولت تایلند و خاندان شیناواترا هنگامی که هون‌سن آن مکالمهٔ بسیار زیان‌بار را فاش کرد، کاملاً مبهوت شدند»، به گفتهٔ فیل رابرتسن، رئیس دفتر بانکوک دیده‌بان حقوق بشر آسیا. «او واقعاً چالش را به میدان آورد.»
این خیانت‌گونه‌ای شکسپیری بود؛ چرا که هون‌سن دهه‌ها با تاکسین شیناواترا، پدر ۷۵ سالهٔ پائتونگتارن و سیاستمدار بانفوذ تایلند، روابطی بسیار نزدیک داشت و او را «برادر خونی» خود می‌خواند. پس از کودتای ۲۰۰۶ که منجر به برکناری تاکسین شد، هون‌سن او را به‌عنوان مشاور اقتصادی حکومت کامبوج منصوب کرد و آنان اغلب با هم گلف بازی می‌کردند. پس از سرنگونی یینگ‌لاک، خواهر تاکسین، در کودتای ۲۰۱۴، هواداران خانوادهٔ شیناواترا پناهگاهی در کامبوج یافتند.
تاکسین و یینگ‌لاک در آگست ۲۰۲۳ در مراسم تولد ۷۲ سالگی هون‌سن مهمان منزل او بودند. زمانی که تاکسین در سال گذشته از تبعید بازگشت، هون‌سن نخستین رهبر خارجی بود که به دیدارش شتافت. پیش از آنکه پائتونگتارن به نخست‌وزیری برسد، در مارچ سال گذشته، هیأتی را به پنوم‌پن رهبری کرد تا با هون‌سن – که هنوز رهبر حزب مردم کامبوج است – دیدار نماید.
اما از ماه گذشته، هون‌سن شروع به نشر پیام‌هایی بی‌پایه کرد و تاکسین را به «خیانت» متهم نمود و تهدید کرد که اعمال خائنانهٔ او – از جمله تضعیف سلطنت مقدس تایلند – را افشا خواهد کرد.
در ۲۰ جولای، هون‌سن در فیسبوک نوشت: «از زمان ورود تاکسین به صحنهٔ سیاست تایلند، کشور در آشوب فرو رفته، از پیش از کودتای ۲۰۰۶. من نمی‌خواهم توهین‌های شدید او به سلطنت تایلند را بازگو کنم – آن الفاظ چنان وقیح‌اند که بازگویی‌شان تنها به شأن شاه تایلند لطمه می‌زند. اما خود او به درستی آن اهانت‌ها اذعان دارد.»
قوانین تهمت به سلطنت – موسوم به «لِسه‌ماژسته» یا مادهٔ ۱۱۲ – در تایلند از سخت‌گیرانه‌ترین قوانین جهان‌اند. اتهام اهانت به شاه، همسنگ آن است که ایلون ماسک ادعا کند دونالد ترامپ در فهرست پرونده‌های اپستین است.
«موضوع بسیار شخصی شد»، به گفتهٔ تیتینان پونگسودیراک، استاد علوم سیاسی دانشگاه چولالونگکورن بانکوک. «او [هون‌سن] به‌شدت خشمگین شده بود.»
اکنون آشکار است که جرقهٔ اولیه از کجا زده شد. در ۲۸ می، گروهی از سربازان کامبوجی در حوالی معبد تا موآن توم در حال عیش و نوش بودند که با همتایان تایلندی‌شان مواجه شدند. هرچند مرز مشترک گاه محل تنش بوده، روابط عموماً دوستانه و صمیمی بود؛ اردوگاه‌های دو کشور در کنار هم، آوازخوانی و بازی «تاکرا» (نوعی والیبال با پا) را به اشتراک می‌گذاشتند. اما زمانی که کامبوجی‌ها با صدای بلند سرود ملی خمر را سر دادند، سربازان تایلندی اعتراض کردند. تیراندازی آغاز شد و یک سرباز کامبوجی کشته شد.
پائتونگتارن در تماس فاش‌شده‌اش صراحتاً به این حادثه اشاره کرد و گمان می‌رفت که دو رهبر نزدیک بتوانند آن را حل‌وفصل کنند. اما چند عامل، آشکارا هون‌سن را به تداوم بحران ترغیب نمود.
نخست، اقتصاد کامبوج در وضع نابسامانی‌ست و هون‌سن شاید فرصتی دیده تا پسر نامحبوبش خودی نشان دهد. دیگر اینکه، هون‌سن احتمالاً می‌خواهد توجه را از کسب‌وکارهای غیرقانونی – شامل قمارخانه‌ها، قاچاق انسان و مراکز فریبکاری – که به گفتهٔ برخی تا ۴۰٪ تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می‌دهند، منحرف سازد. ناکامی هون‌مانت در مقابله با این «کلاهبرداری همه‌گیر» – بنا به تعبیر سازمان ملل – سبب شده که برخی خواستار گنجاندن کامبوج در فهرست سیاه ویزای امریکا شوند.
افزون بر این، دولت پائتونگتارن در تایلند در حال بررسی قانونی‌سازی قمار بود؛ امری که درآمدهای خانوادگی هون و اقتصاد کامبوج را تهدید می‌کرد، هرچند چنین طرح‌هایی قبلاً مطرح شده و هرگز موجب تنش نشده بودند.
برخی تحلیلگران حتی گمان می‌کنند که نخبگان تایلند از هون‌سن خواسته‌اند تا خاندان شیناواترا را سرنگون کند؛ خانواده‌ای که نزد سلطنت‌طلبان به دلیل محبوبیت در میان روستاییان منفور است. اما تیتینان این فرضیه را نمی‌پذیرد: «آن‌ها نیازی به کمک ندارند؛ پائتونگتارن پیشاپیش در تنگنا بود.»
در حال حاضر، تعلیق پائتونگتارن خلأ قدرت خطرناکی در تایلند ایجاد کرده است. کشور تنها نخست‌وزیر و وزیر دفاع سرپرست دارد؛ بدین معنا که ادارهٔ امور مرزی به نیروهای مسلح خشمگین و زخم‌خورده سپرده شده.
«این ترکیب بسیار خطرناک است»، به گفتهٔ تیتینان. «از یک سو ارتش تایلند در رأس امور است، از سوی دیگر هون‌سن که بی‌وقفه به تحریک ادامه می‌دهد.»
چشم‌انداز حل‌وفصل روشن نیست. روز پنجشنبه، انور ابراهیم، نخست‌وزیر مالیزیا و رئیس دوره‌ای آسه‌آن، با هر دو طرف گفت‌وگو کرد و از «نشانه‌های مثبت و تمایل به پایان خونریزی» تمجید نمود. اما با توجه به روابط نزدیک او با تاکسین – که زمانی وی را به‌عنوان مشاور میانمار منصوب کرده بود – مشخص نیست که هون‌سن بی‌طرفی او را بپذیرد. با خروج کامل امریکا از دیپلماسی منطقه‌ای در دوران ترامپ، ممکن است این بار نقش میانجی بر دوش چین افتد؛ کشوری که نفوذ عظیمی در کامبوج دارد و با ارتش تایلند نیز روابط نزدیک دارد.
اما فارغ از تقویت نقش چین در منطقه، این نزاع بی‌تردید به هر دو کشور آسیب خواهد رساند. از یک سو تایلند ضعیف و دچار اختلاف داخلی جلوه می‌کند؛ کامبوج نیز که سال‌ها به‌عنوان نماد مبارزه با مین‌های زمینی شناخته شده، اکنون با خشم جهانی مواجه است. از سال ۱۹۹۳ تاکنون بیش از ۵۰۰ میلیون دالر کمک خارجی برای پاک‌سازی بیش از ۶ میلیون مین دریافت کرده – تنها از ایالات متحده ۲۰۸ میلیون دالر. اما افشای اینکه روز چهارشنبه پنج عضو گشت ارتش تایلند بر اثر مین‌های تازه‌کاشته‌شدهٔ کامبوج زخمی شدند، جامعهٔ جهانی را خشمگین ساخته است.
«این برای کامبوج بسیار زیان‌بار است»، به گفتهٔ رابرتسن. «آنان می‌خواهند جنگ کنند، اما در نهایت هر دو کشور با چهره‌ای خدشه‌دار از میدان خارج خواهند شد.» حتی منازعات پیش‌پاافتاده می‌توانند هزینه‌ای گزاف داشته باشند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر