روانشناسی شخصیت داکتر اشرف غنی

    هشت صبح  :  روانشناسی شخصیت داکتر اشرف غنی      
اشرف غنی احمدزی، پس از ماراتونی نفس گیر و طولانی
توانست مقام دومین رئیس جمهور افغانستان پس از یازده
سپتامبر را به دست آورد. او که فعالیت های زیادی را در
عرصه سیاست و حکومت تجربه کرده است، شاید می خواهد
برای آخرین بار در بالاترین منصب سیاسی کشور، طرح ها و
آرزوهای خود را در این حیطه نیز عملی سازد .
گذشته از نوع رفتار و مدیریت غنی در دورۀ رقابت های
انتخاباتی و منازعات و مذاکرات بعد از انتخابات تا اعلام
نتایج نهایی، آنچه نقطه شروع حرف و حدیث ها در مورد
او شد، سخنرانی سیاسی و رفتار های او در مراسم تحلیف ریاست جمهوری بود. او با ارایه سخنرانی متفاوت از
آنچه تا آن زمان تجربه شده بود، توانست تا حدی تحسین حتی مخالفان سیاسی خود را برانگیزد و همه را به این
نکته امیدوار کند که آنچه غنی از خود به عنوان فردی با برنامۀ نظام مند و قاطع نشان می داد، پس از انتخاب قطعی
او به عنوان رییس جمهور نیز ادامه دارد. او هم چنین با اظهار قدرشناسی رسمی از همسرش لورا، با عنوان بی بی
گل در مراسم تحلیف نشانه های اولیه بروز رفتارای متفاوت و غافل گیرکننده را از خود به نمایش گذاشت. این
رفتار او تداعی کننده رفتار بسیاری از رئیس جمهورهای دنیای بود که همراه با همسرشان در محافل رسمی حاضر
می شوند و معمولأ نیز همسر شان نقش یک مدیر و فعال امور خیرخواهانۀ اجتماعی را بر عهده می گیرد. چیزی
که غنی نیز در مورد لورا آن را وعده داد .
« در اینجا لازم می دانم تا از شریک حیاتم و همسر گرامی خود، بی بی گل، برای حمایت همیشگی از من و
افغانستان تشکری کنم. بی بی گل همیشه از بی جا شد گان داخلی، زنان و اطفال افغان حمایت کرده است و مطمینم
که به این کارش در آینده هم به صورت رضا کارانه ادامه خواهد داد . »
این رفتار غنی که تا حد زیادی هم سطح با رفتار های سایر مقامات هم پایه او در دیگر کشور های پیشرفته
محسوب می شود، امید ها را نسبت به تغییرات، جدی تر می کرد. وعده ای که با این رفتارهای نمادین و عملی،
بسیار امیدوار کننده نیز به نظر می رسید. حضور بی بی گل در ارگ ریاست جمهوری با حجابی عملأ متفاوت از
حجاب معمول و مورد انتظار، گمانه زنی ها را نسبت به تغییرات در حیطه های مرتبط با فرهنگ و امور زنان
دامنه وسیع تری بخشید و برای برخی حتا تداعی کننده تغییرات دوره امانی بود .
اما غافل گیری های اصلی غنی از روز های بعد آغاز شد. هرچند او در سخنرانی روز تحلیف خود خشم قوۀ
قضاییه را با خطاب نسبتأ تهدید آمیز خود برانگیخته بود و نشان داده بود که قصد دارد کاری کند کارستان، اما تا
روز دوم کسی چندان باور نمی کرد که آن چه غنی در سخنرانی خود خطاب به قوۀ قضاییه گفته است چیزی بیشتر
از یک تذکر مدیریتی باشد؛ تا حدی که قوۀ قضاییه سریعأ به خودش جرأت داد و به صورتی عکس العمل نسبت به
این صحبت غنی جوابیه ای تا حدی سرزنش آمیز صادر کرد. اما تصمیمات روز های بعد نشان از رفتاری
متفاوت تر و قاطع تر از آنچه انتظار می رفت داشت. غنی در دستوراتی پی در پی دوسیۀ کابل بانک را مجددأ فعال
ساخت. تمامی وزیران را به درجه سرپرستی تنزل داد. تمامی والیان را سرپرست اعلام کرد و دستور داد آمران
حوزه های امنیتی کابل گزارش وضعیت خود را شخصأ به دفتر ریاست جمهوری ارسال کنند .
فرمان های غافل گیرانه، حساس و کاملا شفاف غنی دیگر همه را با یک سؤال مواجه کرده است؟ او واقعأ چگونه
رئیس جمهوری خواهد بود؟ تصمیمات او از کجا ناشی می شود؟ آیا این فرمان ها، تصمیمات شتاب زده و
فی البداهه اند یا از قبل برنامه ای برای آن وجود داشته؟ اگر این طور است چرا هیچ کس کوچک ترین حدس و
گمانی را در مورد آنها مطرح نکرده بود؟ آیا این تصمیمات شخصی است؟ پاسخ به این سؤالات انگیزه اصلی
آنچه در مورد اشرف غنی مانند هر رئیس جمهور دیگری در مقام رهبری یک کشور مطرح است، نوع مواجهۀ
او با موضوع قدرت است. آنچه در تحلیل شخصیت رهبران و رؤسای جمهور دنیا مورد بررسی قرار می گیرد،
نوع مواجهۀ آنها با قدرت، میزان پیچیدگی شناختی و میزان تخصص شان است .
میزان نیاز مندی به قدرت
یک رهبر به میزان نیازمندی اش به قدرت و سلطه می تواند رفتار های متفاوتی از خود، خصوصأ در رابطه با زیر
دستانش داشته باشد. رهبران نیازمند به قدرت از نظر سبک رهبری به صورت فزاینده در کار خویش مقتدر و
مدعی خواهند بود و تسلط بیشتری بر زیر دستان خود و تصمیم گیری های سیاسی اعمال می کنند .
این رهبران بیشتر به جلوگیری از تصمیم گیری آزادانه و بحث های درون گروهی اقدام می کنند و دارای میزان
بالا تری از تسلط شخصی بر فرایند سیاست گذاری و اقدامات زیر دست خود هستند .
به نظر می رسد غنی دقیقأ فردی قدرت گر است. او تصمیماتش را در نهایت شخصأ می گیرد و برایش مهم است
که چه کسی وارد حیطه قدرت او می شود. غنی زمانی که ریاست پوهنتون کابل را بر عهده گرفت، دستور داد
اطراف پوهنتون کابل را دیوار کشی کنند. این تصمیم او نمادی است از اصرار او بر تعیین محدوده و قلمرو
قدرتش. هرچند این رفتار بسیار نمادین تفسیر می شود اما رفتار های مشابه او همان هفته های اول شروع به کارش
در نقش رئیس جمهور نیز این نماد را دوباره عینیت می بخشد. نوع تعینات و مکان کار رقیب سیاسی او، داکتر
عبدالله در ارگ ریاست جمهوری تداعی کننده همین موضوع است که کسی نمی تواند به راحتی وارد قلمرو قدرت و
تصمیم گیری او شود، حتی به لحاظ مکانی. از دیگر سو غنی فردی است که برای حفظ اقتدار خود انعطاف پذیری
زیادی دارد. به نوعی غنی در هدف خود سخت گیر اما در روش به دست آوردن آن بسیار انعطاف پذیر و واقع بین
است. شاید غنی را بیشتر از این که فردی قدرت طلب بدانیم، باید اقتدار طلب دانست. به نظر می رسد او اگر به
زمینه ای دست یافت حاضر نیست با هر کیفیتی در آن زمینه عمل کند و اصرار بر اثبات اقتدار و توانایی خود در
آن زمینه دارد. این ویژگی او هم می تواند نوید بخش مدیریتی اقتدارگرا و قدرتمند باشد و هم تشویش هایی در
زمینه انحصارگرایی و استبداد شخصی را ایجاد کند. تشویش هایی که البته با توجه به انعطاف پذیری های غنی در
مذاکرات تقسیم قدرت با عبدالله و دیگر جنبه های شخصیتی او تا حدی کاسته می شود .
ویژگی دیگری که باید در غنی مورد بررسی قرار داد، میزان پیچیدگی شناختی اوست. افراد پیچیده، هنگام
تصمیم گیری ها نیاز شناختی بیشتری برای کسب اطلاعات دارند، به اطلاعات تازه توجه بیشتری نشان می دهند و
پردازش نظام مند را بر پردازش اکتشافی ترجیح می دهند، و با بار اضافی اطلاعات، بهتر از همکاران کم تر پیچیده
خود کنار می آیند .
افراد کم تر پیچیده به نشان دادن علایمی از جزمیت گرایش دارند، در بارۀ مسایل به صورت سیاه و سفید قضاوت
می کنند. اطلاعاتی را که نظام های بسته کنونی اعتقادی شان را تهدید می کند نادیده می گیرند و توانایی محدودی
در تطبیق باورهای خود با اطلاعات جدید دارند .
چند رفتار غنی نشان می دهد که او به لحاظ شناختی فرد پیچیده ای است. ساده ترین دلیلش ذهن برنامه ریز، خلاق و
مدیریتی غنی است. این که برنامه ها و طرح هایی که غنی در دوران کمپاین های تبلیغاتی اش ارایه داده است تا
چه حد عملیاتی می شود، موضوع دیگری است. آنچه در این بعد اهمیت می یابد این است که او مانند دیگران ساده و
خطی فکر نمی کند و به لحاظ نظری به خوبی رابطه تنگاتنگ و درهم تنیده متغیر های حکومت داری خوب را در
نظر می گیرد .
غنی کار خود را با دستور مبارزه با فساد صورت گرفته در کابل بانک آغاز کرد. این یعنی غنی در ذهن خود، با
تفکر قالبی موجود در جامعه نسبت به موضوع فساد مقابله کرده است. تفکر قالبی موجود در جامعه این است:
فساد در افغانستان گم نمی شود. این فساد را نمی شود کاری کرد. مبارزه با فساد را نمی شود با زورمندان شروع «
این افکار دیگر نه تنها افکار عمومی، بلکه تصور غالب سیاسیون، تحلیلگران، مدیران و قدرتمندان جامعه » کرد
افغانستان را شکل می دهد. در حالی که دستور غنی دقیقأ در تعارض با تمامی این افکار قالبی و تثبیت شده جامعه
است. همنوا نبودن با افکار قالبی جامعه اولین ویژگی یک تفکر پیچیده است .
سایر فرمان های غنی نیز تاکنون به نوعی نشان از عدم باورمندی و تسلیم پذیری غنی نسبت به باور های جزمیت
مقامات سیاسی نظامی در کشور وجود دارد اجازه نمی دهد چنین فرمان های کنترول کننده ای نسبت به آنها صورت
بگیرد. اما نوع برخورد غنی با آنها نشان داد که او مانند دیگران فکر نمی کند و از تفکر خطی ساده و سطحی
جامعه رنگ نگرفته است، حتی اگر در مواردی تظاهر کند مانند دیگران می اندیشد. قدرشناسی رسمی غنی از
همسرش و نوع پوشش او در ارگ ریاست جمهوری نیز نشان دهنده همین موضوع است .
 پیچیدگی رشناختی :  ترکیب دو ویژگی اقتدارگرایی و پیچیدگی شناختی غنی این می شود که او چندان مشاوره پذیر، به معنی معمول آن در
افغانستان نیست. در افغانستان اگر از کسی مشورت خواستی به نوعی به او بدهکاری و اگر به مشوره او عمل نکردی باعث
رنجش او شده ای و بدهکار او خواهی بود. به همین دلیل افرادی که زیاد مشورت می گیرند بعد از مدتی قدرت و توان
تصمیم گیری مستقل خود را از دست می دهند. این بسیار مهم است که رئیس جمهور چطور مشورت می گیرد. خصوصأ اگر
این مشورت گیری در موضع و موضوع قدرت باشد. به نظر می رسد غنی بیشتر از آن که از اطرافیان خود مشورت بگیرد،
از آنان اطلاعات می گیرد و در نهایت این خودش است که تصمیم خواهد گرفت. تصمیماتی که برای برخی از آنها به طور
مستقیم هیچ مشورتی صورت نگرفته است. اما ممکن است در رابطه با آن موضوع اطلاعات گسترده و مفیدی جمع آوری
شده باشد. دلیلش بسیار ساده است، مشورت گرفتن در این کشور فرد را به تدریج به همرنگی با مشورت دهنده می کشاند و
این با روحیه اقتدار گرا و ذهن پیچیده غنی سازگار نیست .
  تخصص و تجربه   :  سومین مولفه ای که باید در شخصیت یک رئیس جمهور مورد تحلیل قرار داد، میزان تخصص او در سیاست است.
تجربه پیشین در سیاست یا تخصص رهبران تأثیر مهمی بر سبک تصمیم گیری آنها در ریاست جمهوری و طبیعت
تعامل آنها با گروه مشاوران و میزان نیرویی دارد که رهبران برای جا انداختن مواضع خود در سیاست ها به کار
می برند. تجارب پیشین این حس را در رهبران ایجاد می کند که بفهمند کدام اقدامات در موقعیت های خاص مؤثر
و کدام غیر مؤثرند. هم چنین به آنها می آموزد به کدام نشانه های محیطی باید توجه کرد و کدام را نامربوط دانست .
رهبران با تجارب بالا بیشتر احتمال دارد به تحمیل نظر شخصی خود و اعمال کنترول در سیاست گذاری ها
اصرار ورزند و در برابر دیدگاههای مشاوران به استقلال بیشتر گرایش داشته باشند. در واقع رهبران مجربی که
خود صاحب تخصص در حوزه ای از سیاست اند احتمال بسیار کم تری می رود بر آرای مشاوران خود تکیه کنند
یا از تصورات قالبی ساده یا تمثیل برای درک موقعیت های سیاسی استفاده کنند. چنین رهبرانی علاقه بیشتری به
جمع آوری اطلاعات جزیی از محیط سیاسی دارند و نسبت به همکاران کم تجربه تر خود از فرایند سنجیده تری
برای تصمیم گیری استفاده می کنند؛ چیزی که در مورد غنی به آن اشاره شد .
غنی سابقه تحصیل و تدریس در حوزۀ سیاست دارد. در بانک جهانی و بعد از آن در ادارۀ افغانستان بعد از یازده
سپتامبر به عنوان مشاوری فعال و قابل اعتماد فعالیت داشته و در حوزۀ قدرت و سیاست عملی نیز موقعیت های
بالایی را در سطوح عالی تجربه کرده است. او طراح اصلی برنامۀ همبستگی ملی بود که از خلاقیت های مدیریتی
او محسوب می شود. طرحی که بسیار واقع بینانه و متناسب با نیاز های افغانستان در بالا ترین سطح جنبۀ عملیاتی
به خود گرفت. او تجربه وزارت مالیه، ریاست پوهنتون کابل و انتقال امنیت به نیروهای داخلی را پشت سر گذاشته
و آن قدر در عرصه قدرت، مدیریت، سیاست و رقابت های سیاسی بوده که مبتوان از او به عنوان فردی
تخصص یافته در این حوزه یاد کرد. در تمامی این موارد غنی چیزی برای گفتن و نشان دادن دارد .
افراد خلاق با روحیه تهوری مانند غنی، به همان میزان که ریسک پذیر، کل نگر و واقع گرا هستند، بر تشخیص ها
و تصمیم های خو مصرند و از قاطعیت خود لذت می برند .
غنی مردی است که می خواهد شخصیت تهور طلب، ریسک پذیر، رقابت طلب، خلاق و مدیر خود را در بلند ترین
و ماندگار ترین عرصه ممکن آن یعنی ریاست جمهوری تجربه کند. او فردی اثبات گر است که به راحتی از اهداف
خود کوتاه نمی آید و شاید حاضر باشد برای دست یابی به هدفش که همان اثبات توانایی و عملیاتی کردن طرح هایش
است خطر کند و هزینه های زیادی را بپردازد. چنانچه خود نیز در سخنرانی روز عید قربان به خوبی، شخصیت
تحقق وعده هایم را در عمل ثابت خواهم کرد. به مخالفان مسلح با « : اثبات گر، صریح و قاطع خود را نشان داد
صراحت اعلام می کنم که جنگ راه حل نیست . »
قاطعیت، ریسک پذیری و هزینه پردازی هایی که مردم جامعه افغانستان نیز به آن نیاز دارند اما شجاعت، باورمندی و
مهارت های بکاری گیری آن را ندارند. اگر غنی بتواند از آسیب های احتمالی ویژگی های شخصیتی خود، یعنی خود
محوری، هیجان زدگی و شتاب زدگی، خود را دور نگه دارد با این ویژگی ها می تواند جامعه را به توسعه ای پایدار سوق
دهد. تجربه، تخصص و واقع بینی غنی نسبت به حساسیت ها و نیاز های جامعه افغانستان می تواند او و کشور را از

آسیب های احتمالی این خصوصیات شخصیتی دور کند. ختم